Schiermonnikoog bestond in de 17 eeuw uit meerdere gehuchten, waarvan Westerburen (waar nu het Westerstrand is) het grootste was. Stuivend duinzand en een oprukkende zee aan de westkant van het eiland noodzaakte de bewoners in 1570 om hun woningen af te breken en zich te verplaatsen in oostelijke richting. Op 2e kerstdag 1760 verdwenen de laatste huizen van het oude dorp in zee. Uiteindelijk werd gebouwd op de plek van het huidige dorp. Daarvan is nog ‘Marten‘ uit 1721 te zien. Men bouwde ook een kerk en twee molens. Rond 1760 werden lage dijkjes aangelegd in de kwelder ten zuiden van het nieuwe dorp. Op die manier hoopte men beter beschermd te zijn tegen de zee.
Streken
De familie Stachouwer (eigenaar in de 17e, 18e en deels 19e eeuw) gaf het nieuwe dorp haar karakteristieke inrichting. Rond 1720 werd begonnen met de bouw. De straten (streken) werden van west naar oost gebouwd. Zo werd de invloed van de wind zoveel mogelijk beperkt. De eerste streken waren de huidige Voorstreek en Middenstreek, na 1760 gevolgd door de Langestreek ). De ruimte tussen de Langestreek en Middenstreek werd gedeeltelijk als bleek gebruikt en verder als moestuin. Voor hun huisvesting liet de familie het pand Rijsbergen bouwen.
De familie Stachouwer hanteerde strikte regels voor de bouw van de huizen. Zo zijn de zijgevels vrij laag en staan de huizen loodrecht op de richting van de westenwind. Beide zorgden er voor dat de huizen bestand waren tegen westenwind en overwaaiend duinzand. Aan de voorzijde bevat een huis twee ramen met daartussen de schoorsteen. Boven een van de ramen zit een kleiner raam (vroeger een luik) voor het opbergen van turf. Het achterdeel van het huis werd aanvankelijk gebruikt voor het drogen van netten. Later werd het vaak verbouwd tot woning of verhuurd aan toeristen. Bij ieder huis hoorde een overtuin: een grasveldje, door een pad gescheiden van de huizen. De overtuinen waren vaak in gebruik als moestuinen.
In het dorp vindt u vooral aan de Middenstreek en de Langestreek nog veel eilander huizen van rond 1750. Ter herinnering aan de cisterciënzer monniken die de eerste bewoners waren staat in de Willemshof het standbeeld van ‘de schiere monnik’, vervaardigd door kunstschilder en beeldhouwer Martin van Waning.
In 1969 is het centrum van het dorp door de overheid aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Op de monumentenlijst staan 23 eilander huizen. In 1950 kwamen er nieuwe huizen bij, vooral aan de zuidkant van het dorp (door eilanders ook wel Nieuw-Dokkum genoemd). In deze wijk staan de basisschool, de school voor voortgezet onderwijs, bejaardenwoningen en een sporthal. Na 1995 is er een nieuwe wijk gebouwd aan de oostkant.
Op Waddenverhuur vind je alles wat te maken heeft met recreatie rond het waddengebied. Bezoekers kunnen accommodaties rechtstreeks bij de eigenaren boeken zonder tussenkomst van een 3e partij.
